Titel: Regel, richtsnoer voor monastiek leven
auteur: Benedictus van Nursia
Vertaling: Vincent van Hunink
Inleiding en annotatie: Thomas Quartier en Guerric Aerden ocso
isbn: 9789460360602

In de reeks ‘Middeleeuwse Monastieke Teksten’ is een mooi uitgegeven deel verschenen met de Regel van Benedictus. Het boek bevat deze zeer oude kloosterregel (6de eeuw) die in toegankelijk Nederlands is vertaald met een verhelderende inleiding en aantekeningen, die de Regel uitleggen en in breder perspectief plaatsen. De tekst wint hiermee aan betekenis. Deze uitgave richt zich op een lezerspubliek van mensen met een speciale belangstelling voor spiritualiteit en de geschiedenis van het monastieke leven. Daarbij is het volgens de inleidende auteur niet noodzakelijk om ook zelf kloosterling te zijn: “De geest van gehoorzaamheid, nederigheid en zuiverheid van hart maakt de ware monnik, of de mens nu in het klooster leeft of in de maatschappij.¨ De Regel is bedoeld als een gids door het dagelijks leven en de bedoeling van de uitgave is ook nu nog mensen te inspireren. Kernthema van de spiritualiteit van Benedictus is nederigheid. Of de lezer daar zo goed mee uit de voeten kan als Benedictus, is maar de vraag. Het brengt je al lezend wel tot nadenken over welke houding volgens jou heilzaam kan zijn in de omgang met de ander.

De inleiding beschrijft de ontstaansgeschiedenis en het eigene van de Regel en hoe er geleefd is en wordt met de Regel. De auteur ziet het als een formidabele spirituele uitdaging voor de huidige tijdgeest niet meer over je eigen wil en je eigen lichaam te willen beschikken. Daarmee kiest hij een spannend uitgangspunt, dat zeker geen gemeengoed is in onze samenleving. Benedictus gebruikt voor zijn proloog en zijn Regel diverse Bijbelteksten en regels die vóór hem geschreven zijn. De aantekeningen verwijzen naar die teksten en geven aan wat het eigene van Benedictus’ regel is. Een voorbeeld hiervan is de opmerking dat Benedictus – in vergelijking met eerdere monastiek regels – een nieuwe pastorale impuls geeft met zijn beschrijving van de taken en de houding van de abt. Het welzijn van degenen aan wie de abt leiding geeft is zeker zo belangrijk als zijn eigen welzijn. Hij zal verantwoording over beiden moeten afleggen. Hij schetst hiermee een verantwoord leiderschap, dat ook in het bedrijfsleven als voorbeeld kan dienen.

Daar waar het om gehoorzaamheid gaat, moet de monnik volgens de aantekeningen alles leren loslaten waar hij teveel in op kan gaan: o.a. werkzaamheden, spullen en meningen. Benedictus beschrijft twaalf treden van nederigheid, die op de hedendaagse lezer nogal inperkend voor de monnik kunnen overkomen. In de aantekeningen wordt het doel van de concrete voorschriften die de regel geeft, toegelicht en genuanceerd. Die aantekeningen heb je wel nodig. Anders zou je ervan uit gaan dat je volgens de Regel bijvoorbeeld niet mag lachen. Maar volgens de uitleg gaat het hier om oppervlakkigheid die afgekeurd wordt; de innerlijke vreugde en vreedzaam lachen zijn wel gepast.Toch blijft de Regel een document met veel strakke prescriptieve regels die zelfs reiken tot het slapen en de kleding die daarbij gedragen wordt. En eigenmachtig handelen door een monnik wordt bestraft.

De Regel van Benedictus blijft echter ook met de toevoeging van alle – vaak verhelderende – aantekeningen een boek dat veel discipline van de lezer vraagt om de vele voorschriften en beschrijvingen in zich op te nemen. De vraag wat de niet monastieke lezer er anno 2015 in zijn huidige werkkring, kerkelijk en privéleven aan heeft en mee kan doen vereist een tweede boek. Daarin zou het kunnen gaan over het toepassen van en het leven met de Regel in de huidige tijd en maatschappij. Deze uitgave van de Regel is er in geslaagd een historisch beeld van het ontstaan en gebruik van de Regel en de inhoud helder weer te geven. Vooralsnog blijft er nog genoeg werk voor de lezer zelf te doen om de Regel in zijn eigen moderne leven te vertalen.

Recensie door drs. Annet Hogenbirk, vrijgevestigd geestelijk verzorger/coach/predikant